Danh từ Thiền Sư đã xuất hiện trong ngôn ngữ loài người kể từ khi con người biết quay lưng với mọi hệ lụy trần thế ngay từ trong tư tưởng ...
 

Vị Thiền Sư thứ nhất chính là thái tử Tất-Ðạt-Ða, con của Tịnh-Phạn vương với 49 ngày ngồi dưới cội Bồ Ðề sau khi bỏ cung vàng điện ngọc. Vị kế tiếp được biết đến nhiều nhất là Tổ Bồ-Ðề-Ðạt-Ma (?-528) với chín năm ngồi đối diện vách (cửu niên diện bích). Lương Võ Ðế là vị vua của Trung Quốc, một hôm gặp Tổ Bồ-Ðề-Ðạt-Ma, Vua hỏi :"Trước mặt trẩm là ai ?".Tổ Bồ-Ðề-Ðạt-Ma trả lời :"Không biết" thay vì trả lời :"Là thầy, là Thiền sư, là Hòa thượng v.v..."
 

Cuộc đối thoại giữa Tổ Bồ-Đề-Đạt-Ma và Vua Lương Võ Đế là một trong những chuyện thiền đặc sắc nhất được ghi trong 3 cuốn của nhà văn người Nhật D.T.Suzuki. Đây là bộ sách ghi lại lịch sử Thiền tông và cốt tủy thiền xuyên qua các giai thoại giữa các thiền tổ. Sách được dịch ra nhiều thứ tiếng và tái bản nhiều lần. Bản việt ngữ mang tựa THIỀN LUẬN do dịch giả Tuệ Sĩ và Trúc Thiên chuyển ngữ.
 

Những chuyện sau đây được trích từ THIỀN LUẬN nầy hầu góp phần cho việc ôn cố tri tân. Dựa vào xưa để thấy nay xem có gì mới lạ, thiền nay có bị lạc hướng với thiền xưa không, hay là xưa và nay đều có vị trí độc lập, không thể so sánh được.
 

Thiền là gì mà khi xưa Thần Quang phải chặt cánh tay sau khi chờ đợi quá lâu ngoài trời tuyết giá để được Tổ Bồ-Ðề-Ðạt-Ma lưu tâm và chọn cho pháp danh Hụê Khả (486-593)mà trong thiền sử có chuyện như sau :
 

Ðêm kia, Thần Quang đứng dầm mình trong tuyết chờ Tổ Ðạt-Ma để ý đến khi tuyết rơi đầm đìa chôn vùi ông đến đầu gối. Bấy giờ, Sư mới quay đầu lại hỏi :"Ông muốn cầu gì?"

Thần Quang bi khốc bạch :
"Ngưỡng mong hòa thượng từ bi mở cửa cam lộ, rộng độ chúng sanh"

Sư nói :
"Diệu-đạo Vô-thượng của chư Phật phải nhiều kiếp tinh cần, khó làm làm được, khó nhịn nhịn được, hàng đức nhỏ trí cùn, lòng đầy khinh mạn, há có thể chịu nổi nhọc nhằn lao khổ cầu pháp chân thừa sao ?"
Thần Quang nghe quở bèn rút dao bén đoạn lìa cánh tay trái đưa lên trước mặt Sư. Sư biết gặp được pháp khí, bèn nói :
"Chư Phật lúc phát tâm cầu đạo vì pháp bỏ thân, nay ông chặt tay trước mặt tôi, vậy muốn cầu gì ?". Nói xong, Sư bèn đổi tên Thần Quang ra Huệ Khả.
Khả bạch :"Pháp ấn của chư Phật, con có thể nghe được chăng ?"
Sư nói :"Pháp ấn của chư Phật không thể nhờ vào người khác !"
Khả bạch :"Nhưng tâm con không an, thỉnh Sư làm cho tâm con an"
Sư nói :"Ðem tâm ra đây ta an cho !"
Khả bạch :"Con tìm mãi mà chẳng thấy tâm đâu cả !"
Sư nói :"Ta đã an tâm cho ngươi rồi !".

Thiền là gì mà khi xưa kẻ gánh củi đi bán như Lục Tổ Hụê Năng (638-713) đã làm rạng danh thiền sử qua chuyện sau :

Ngày kia, Ngũ Tổ Hoằng Nhẫn (601-674) ra thông cáo : vị nào có thể tỏ ra đạt lý đạo, Tổ sẽ truyền y, bát cho mà làm tổ thứ sáu. Thần Tú (tịch năm 706) là người học cao hiểu rộng nhất trong chúng, và nhuần nhã nhất về việc đạo, và cố nhiên được đồ chúng coi như xứng đáng nhất hưởng vinh dự ấy, bèn làm một bài kệ trình chỗ hiểu biết, và biên nơi vách bên chái nhà chùa. Kệ rằng :

"Thân thị Bồ-Ðề thọ,
 Tâm như minh cảnh đài,
 Thời thời cần phất thức,
 Vật sử nhạ trần ai."

Dịch Nghĩa :

"Thân là cây Bồ-đề.
 Tâm như đài gương sáng.
 Luôn luôn siêng lau chùi.
 Chớ để dính bụi bặm."
 

Ai đọc qua cũng khoái trá, và thầm nghĩ thế nào tác giả cũng lãnh được phần thưởng xứng đáng. Nhưng sáng hôm sau, vừa thức giấc, đồ chúng rất đỗi ngạc nhiên thấy một bài kệ khác viết bên cạnh, như sau:

"Bồ-đề vốn vô thọ,
 Minh cảnh diệc phi đài
 Bổn lai vô nhất vật,
 Hà xứ nhạ trần ai ?"

Dịch Nghĩa :

"Bồ-đề vốn không cây.
 Gương sáng cũng chẳng đài.
 Xưa nay không một vật.
 Chỗ nào dính bụi bặm ?"
 

Tác giả của bài kệ sau là một cư sĩ quen lo tạp dịch dưới bếp, suốt ngày chỉ biết bửa củi, giã gạo cho chùa. Diện mạo ông ta quá tầm thường đến không mấy ai để ý nên bấy giờ toàn thể đồ chúng rất đỗi sửng sốt chứng kiến cuộc thách đố ấy nhắm vào một uy quyền đã được thừa nhận. Nhưng Ngũ Tổ Hoằng Nhẫn thấy ở ông tăng không tham vọng ấy một pháp khí có thể thống lãnh tăng chúng sau này, và nhất định truyền y, bát cho ông. Nhưng Tổ có ý lo, vì hầu hết môn đồ của Tổ đều chưa đủ huệ nhãn để nhận ra ánh trực giác thâm diệu trong những hàng chữ trên của người bửa củi giã gạo là Huệ Năng, nên nếu công bố vinh dự đắc pháp ấy lên e nguy hại đến tánh mạng người thọ pháp. Nên Tổ ngầm bảo Tổ Huệ Năng đúng canh ba, khi đồ chúng ngủ yên, vào tịnh thất dạy việc. Thế rồi Tổ trao lại y, bát cho Tổ Huệ Năng làm tín vật chứng tỏ cái bằng cớ đắc pháp vô thượng, và báo trước hậu vận của đạo thiền sẽ rực rỡ hơn bao giờ hết. Ngũ Tổ còn dặn Tổ Huệ Năng chớ vội nói pháp, hãy tạm mai danh ẩn tích nơi rừng núi chờ đến thời sẽ công khai xuất hiện và hoằng dương chánh pháp. Tổ còn nói y, bát truyền lại từ tổ Ðạt-Ma làm tín vật sau này đừng truyền xuống nữa, vì từ đó Thiền sẽ được thế gian công nhận, không cần phải dùng y, bát tiêu biểu cho tín tâm. Ngay trong đêm ấy, Tổ Huệ Năng từ giã Tổ Hoằng Nhẫn để ra đi ...
 

Thiền là gì mà khi xưa Lâm Tế (?-867) la hét vung gậy trước thính chúng thay vì nói năng nhỏ nhẹ, như đã ghi trong thiền sử sau đây :
 

Ðịnh thượng tọa hỏi Lâm Tế :'Thế nào là đại ý Phật pháp ?". Thiền Sư Lâm Tế bước xuống thiền sàn, nắm lấy thượng tọa, xáng cho một bạt tai, rồi xô ra. Ðịnh đứng khựng. Ông tăng đứng bên nhắc :"Ðịnh thượng tọa, sao không lạy hòa thượng đi ?". Ðịnh toan lạy thì ngay lúc ấy hoát nhiên đại ngộ.
 

Thiền là gì mà khi xưa Tổ Tăng Xán (?-606) chỉ nói vài câu đã làm cho Tổ Ðạo Tín (580-651) liễu ngộ, như đối thoại sau :
 

Tổ Ðạo Tín một hôm bạch với Tổ Tăng Xán rằng :"Cúi xin Hòa Thượng từ bi chỉ cho đệ tử pháp môn giải thoát !"
Tổ Tăng Xán hỏi :"Ai trói buộc ngươi ?"
Tổ Ðạo Tín bạch :"Dạ ! Không ai trói buộc hết !"
Tổ Tăng Xán nói :"Không ai trói buộc vậy cầu giải thoát làm gì ?"
Tổ ĐạoTín phát đại ngộ ngay dưới lời nói đó, bỏ công chín năm khổ cầu.
 

Ðặc biệt hơn nữa, thiền là gì mà trong thế giới thiền ngôn lại có câu "phùng Phật sát Phật, phùng Ma sát Ma". Đây là thiền ngôn có năng lực đánh tan ý đồ của những người khéo lạm dụng danh từ để tạo sự cuồng tín cho những ai chưa am tường Phật giáo. Ðấy cũng là chỗ đặc thù của Phật giáo mà các tôn giáo khác không có. Phật giáo tồn tại nhờ bình đẳng tánh trí và không chấp trước về danh từ qua câu nói này. Sự không chấp trước được xem là cây đao GIÁC NGỘ của Phật giáo đốn ngã tận gốc sự cuồng tín dựa vào hư tự, và cũng là sự hấp dẫn giới trí thức ngày nay đến với Phật giáo vậy !

Tóm lại, Cái gọi là Thiền rốt cục cũng chỉ là những việc sinh họat hằng ngày mà thôi.  Qua đó thấy ra một cái gì đó không hề thay đổi đã có sẵn từ lâu và bị giấu kín bởi vọng tưởng của ta mà thôi ... Người mà thấy ra cái ấy chính là Thiền sư vậy !