CÁI CHẾT CÓ THẬT ĐÁNG SỢ KHÔNG ?
(
PHẦN I )
MẠNG SỐNG MONG
MANH - CÁI CHẾT LÀ ĐIỀU CHẮC CHẮN ...
Đó
là câu châm ngôn nổi tiếng trong Đạo Phật. Biết rơ cái chết là điều
chắc chắn và là một hiện tượng tự nhiên mà mọi người phải đương đầu,
chúng ta không nên sợ chết. Theo bản năng, tất cả chúng ta đều sợ
chết v́ chúng ta không biết làm sao để tránh khỏi nó. Chúng ta thích
bám víu vào đời sống, vào thân xác của chúng ta, v́ vậy trở nên đầy
tham dục và luyến ái.
Một
đứa nhỏ ra đời đem niềm vui và hạnh phúc cho những người thân yêu.
Dù người mẹ đau đớn cùng cực lúc sanh nhưng vẫn vui mừng và thích
thú ngắm nh́n đứa con mới sanh. Người mẹ cảm thấy được đền bù xứng
đáng sau nhiều khó khăn đau đớn phải chịu đựng. Tuy nhiên đứa trẻ
lọt ḷng ra đă khóc h́nh như nó muốn nói ra nó cũng phải chịu đau
khổ của kiếp người. Đứa trẻ trở thành một thiếu niên rồi trưởng
thành, tạo các loại hành vi tốt và xấu. Rồi nó trở nên già nua, và
cuối cùng từ giă cơi đời này, bỏ lại bạn bè và thân quyến đau buồn:
Đó là bản chất cuộc sống của một con người. Con người cố gắng tránh
khỏi nanh vuốt của tử thần nhưng không một ai có thể thoát khỏi. Đến
lúc gần chết, đầu óc liên tưởng đến của cải tích lũy, và lo sợ quá
đáng về những đứa con thân yêu của ḿnh. Cuối cùng, nhưng không kém
phần quan trọng, con người lo lắng quá sức về thân xác quư báu của
ḿnh; mặc dù với sự chăm sóc chu đáo và cẩn trọng nhưng nay đă suy
nhược, kiệt quệ và tan ră. Thật đau đớn khi phải xa ĺa thân xác.
Không thể chịu đựng được thế nhưng không tránh nổi. Đó là tâm trạng
của mọi người khi từ giă cơi đời này với than van rền rĩ. Sự đau đớn
về cái chết thật là khủng khiếp, đó là thái độ của kẻ do ngu muội mà
ra.
SỢ
CHẾT
Con
người lo âu không phải v́ ngoại cảnh mà v́ hy vọng và tưởng tượng về
đời sống tương lai của ḿnh. Cái chết, chẳng hạn, tự nó không khủng
khiếp và khiếp sợ hay kinh hăi chỉ do tâm trí của chúng ta tưởng
tượng mà ra. Chúng ta thường không đủ can đảm để đối đầu với ư tưởng
về cái chết. Với những kẻ không dám đối đầu với thực tế, khổ đau
thật sự khủng khiếp và không thể chấp nhận được. Nhưng nếu chúng ta
biết đương đầu với sự thật, nó sẽ làm dịu bớt hay loại trừ cái khủng
khiếp của sự sợ hăi. Đời sống ví như một viên đạn lao tới mục tiêu,
tức là cái chết. Hiểu như vậy, chúng ta phải can đảm trực diện với
hiện tượng tự nhiên này. Muốn được tự do trong đời sống, chúng ta
phải không sợ chết. Sợ hăi chỉ đến với những kẻ không hiểu quy luật
thiên nhiên. "Dù ở đâu đi nữa, nếu có phát xuất, th́ sợ hăi chỉ phát
xuất nơi người mất trí điên khùng và không bao giờ phát xuất nơi
người khôn ngoan". Đó là lời Đức Phật dạy trong Kinh Anguttara
Nikaya. Sợ hăi chỉ là trạng thái của tâm thần. Khoa học cho ta thấy
quá tŕnh của một cái chết ra sao? Cái chết chỉ là sự hao ṃn sinh
lư của cơ thể con người. Chúng ta đừng sợ hăi và tưởng tượng hay
tiên đoán về những sự khủng khiếp không bao giờ đến để t́m cách
chống lại. Một thầy thuốc nổi tiếng, Sir William Osler nói như sau:
"Theo
kinh nghiệm hành nghề của tôi, tôi thấy hầu hết những người chết
không đau đớn và sợ hăi".
Một
nữ y tá lăo thành nói: "H́nh như thảm kịch lớn nhất đối với tôi là
mọi người suốt đời bị nỗi sợ chết ám ảnh. Khi chết đến, ta thấy rằng
nó cũng tự nhiên như bản chất cuộc sống. Rất ít người sợ chết khi đă
sống trọn cuộc đời. Theo kinh nghiệm của tôi, tôi chỉ thấy có một
người có vẻ sợ hăi - một phụ nữ đă làm một điều dữ cho người chị nay
đă quá trễ để hối cải".
"Một
điều lạ lùng và đẹp đẽ sẽ đến với dù là đàn ông hay đàn bà khi họ đă
sống trọn đời. Tất cả sợ hăi, khiếp đảm đều biến mất. Tôi thường
ngắm thấy tia sáng b́nh minh hạnh phúc trong ánh mắt của họ khi họ
nhận thức điều đó đúng. Đó là tất cả ơn huệ của Tạo Hóa".
V́
tham sống nên sự sợ chết được h́nh thành một cách thiếu tự nhiên. Nó
tạo sự lo âu trong đời sống. V́ vậy, con người sẽ không bao giờ dám
mạo hiểm làm điều ǵ cho dù đó là lẽ phải. Họ sống trong sợ hăi, lo
lắng về bệnh tật và các tai nạn có thể sẩy ra cướp mất mạng sống quư
giá của ḿnh. Nhận thức chết là điều không tránh nổi, kẻ yêu đời
sống trần thế sẽ đắm trong nhiệt thành cầu nguyện với niềm hy vọng
linh hồn sẽ được lên thiên đàng. Không một ai có hạnh phúc giữa cơn
lốc của sợ hăi và hy vọng như vậy. Đúng thật khó có thể coi thường
hay không lưu ư đến những bộc phát tự nhiên của bản năng để tự bảo
vệ. Tuy nhiên có một phương pháp để vượt qua sự sợ hăi. Hăy quên đi
quan niệm về cái 'tôi'; hăy đem t́nh thương vị kỷ hướng ra ngoài có
nghĩa là làm lợi ích cho nhân loại và tỏ t́nh thương với người khác.
Bất cứ ai không quên sự thật rằng một ngày nào đó ḿnh sẽ chết và
cái chết không thể tránh khỏi, sẽ hăng hái chu toàn nhiệm vụ với
đồng loại trước khi chết, làm được như vậy th́ bây giờ cũng như mai
hậu mọi người chắc chắn sẽ chiêm ngưỡng kính phục. Say mê phục vụ
người khác, chẳng bao lâu chính bạn sẽ thoát khỏi cái tự kỷ luyến ái
nặng nề, mơ ước, kiêu căng, tự phụ, và tự tôn.
BỆNH VÀ
CHẾ T
Bệnh
và chết là việc sẩy ra tự nhiên trong đời sống của chúng ta, và
chúng ta phải chấp nhận điều đó với sự hiểu biết. Theo thuyết tâm lư
hiện đại, nguyên nhân căng thẳng tinh thần là do việc không dám
đương đầu và chấp nhận sự thực ở đời. Nếu không vượt qua hay khắc
phục được sự căng thẳng đó sẽ gây nên bệnh tật. Trong khi bệnh hoạn
mà quá lo lắng hay thất vọng chỉ làm cho bệnh tăng lên. Đối với
những người có tâm hồn và hành động trong sạch, chết chẳng có ǵ
đáng sợ. Mạng sống của chúng ta gồm có tâm trí và thể xác hợp thành
và v́ vậy tâm trí và thể xác không chết riêng. Nghiệp báo do những
hành động xấu của chúng ta đă gây nên trong đời trước theo chúng ta
vào lúc tái sanh khiến chúng ta phải chịu những khổ đau trong đời
này. Những khổ đau đó có thể tránh khỏi nếu chúng ta cố gắng tạo
công đức, sống một cuộc đời đạo hạnh, và có những hành động tốt bất
cứ ở đâu hay bất cứ lúc nào. Làm như vậy, chúng ta có thể đương đầu
với cái chết một cách can đảm và thực tế. Theo lời Phật dạy, chúng
ta không nên tin tưởng vào một vị "cứu tinh" nào có thể lănh gánh
nặng, và cứu vớt chúng ta khỏi hậu quả do những hành động sai lầm
của chúng ta . Chúng ta luôn luôn nhớ tới lời khuyên của Đức
Phật:
"Hăy tin vào ḿnh để tự cứu, hăy gắng sức và chuyên
cần".
Người Phật Tử không sầu thảm và bi thương trước cái chết của thân
nhân và bạn bè. Không có cái ǵ có thể ngăn cản được bánh xe nhân
quả. Khi một người chết, nghiệp do họ tạo nên sẽ theo họ đến cuộc
đời mới. Kẻ quen, người thân, bạn bè và thân quyến chỉ có thể tiễn
đưa người chết đến huyệt mà thôi trong khi người chết mang theo
những hành động tốt hay xấu của ḿnh. Những người c̣n sống nên chịu
đựng sự mất mát trong b́nh tĩnh và hiểu biết. Chết là một tiến tŕnh
không thể tránh khỏi ở thế gian này. Đó là một điều chắc chắn trong
vũ trụ này. Cánh rừng có thể trở thành đô thị và đô thị có thể trở
thành băi cát. Núi có thể biến thành hồ. Sự biến dạng có thể xẩy ra
ở khắp nơi duy chỉ có cái chết là điều không đổi. Tất cả mọi thứ chỉ
là tạm bợ. Chúng ta có cha ông, và cha ông của chúng ta cũng có cha
ông, nhưng bây giờ họ ở đâu? Tất cả đều đă quá văng ...
Đừng
nghe kẻ ngụy biện cho rằng chúng tôi đang tŕnh bày một quan niệm
yếm thế bi quan. Đó là quan điểm thực tế nhất của chủ nghĩa hiện
thực. Tại sao chúng ta lại không thực tế mà mù quáng trước những sự
kiện thực tế đó? Có phải cái chết thiêu đốt mọi thứ? Đúng vậy! Nhưng
đừng quên điều này: Cái chết khiến mọi người hiểu rơ số phận của
ḿnh là dù cao sang đến đâu, hay kỹ thuật và y khoa tiến bộ đến đâu
đi chăng nữa cái chết vẫn như nhau : Hoặc ở trong quan tài hay trở
thành một nắm tro tàn . Sống và chết là một quá tŕnh liên tục cho
đến khi chúng ta trở nên toàn hảo.
DANH THƠM C̉N
MĂI
Đức
Phật dạy: "Thân xác của con người tuy thành tro bụi nhưng danh tiếng
của họ vẫn c̣n". Ảnh hưởng của kiếp trước đôi khi rất sâu và mạnh
hơn ảnh hưởng của thân xác đang sống với một số khả năng hạn hẹp.
Đôi khi chúng ta cảm nghĩ và hành động theo tư tưởng của những người
mà xác thân đă thành tro bụi. Tư tưởng đó rất quan trọng trong mỗi
hành động của chúng ta. Mỗi người sống là một phần thân xác của tổ
tiên đă khuất. Trong ư nghĩ này, chúng ta có thể cho rằng những bậc
anh hùng thời đại, những triết gia vĩ đại, các hiền triết, những thi
nhân và nhạc sĩ của mỗi dân tộc đang sống với chúng ta. V́ chúng ta
liên hệ đến những liệt sĩ và những nhà tư tuởng trong quá khứ, chúng
ta có thể chia sẻ những tư tưởng khôn ngoan, những lư tưởng cao quư,
và cả đến âm nhạc bất diệt qua nhiều thời đại. Dù rằng thân xác đă
chết, nhưng ảnh hưởng của họ vẫn c̣n. Xác thân chẳng là ǵ cả, nó
chỉ là sự tổng hợp trừu tượng, một hỗn hợp luôn luôn thay đổi của
các thành phần hóa học Con người phải hiểu rằng đời sống của ḿnh
như một giọt nước trong một con sông đang chảy và nên vui vẻ đóng
góp một phần của ḿnh cho ḍng sông cuộc sống.
Không hiểu rơ bản chất của đời sống, con người sẽ bị ch́m đắm
trong vũng bùn ngu muội của thế gian và rên rỉ khóc than. Nhưng khi
hiểu được thực chất của ḿnh, con người sẽ từ bỏ tất cả những cái
tạm bợ và t́m trạng thái Vĩnh Cửu. Trước khi đến trạng thái Vĩnh
Cửu, con ngựi phải đương đầu với cái chết này đến cái chết khác. V́
cái chết không nghĩa lư ǵ, con người không nên ngăn chặn sự tiếp
diễn không ngừng cái ṿng sanh tử.
Theo
Đạo Phật, không có kiếp sống đầu và kiếp sống cuối cùng của chúng ta
trên thế gian này. Nếu bạn làm điều thiện với ḷng tin tưởng, bạn sẽ
có một kiếp sau tốt đẹp hơn. Mặt khác, nếu bạn cảm thấy bạn không
muốn tái sanh măi măi, và muốn đi đến cứu cánh đó, bạn phải cố gắng
phát triển tâm trí, loại bỏ mọi tham dục và tinh thần ô trược
.
TRIẾT LƯ ĐẠO PHẬT
Một
vị Thánh cao thượng đă đạt đến mức toàn hảo không khóc than khi
những người thân và những người gần gũi qua đời v́ Ngài đă hoàn toàn
quét sạch hết mọi cảm xúc. Ngài A Na Luật, một vị A La Hán, không
khóc than khi Đức Phật qua đời. Tuy nhiên Ngài A Nan lúc đó chỉ là
một Tu Đà Hoàn mới đạt được quả vị thứ nhất trong các bậc Thánh, đă
không ḱm giữ được khóc than. Các tỳ kheo than khóc phải nhớ quan
điểm của Đức Phật về những hoàn cảnh có bản chất như vậy:
"Ông
A Nan! Có phải Đức Phật đă dạy chúng ta rằng những ǵ sanh ra, những
ǵ tồn tại và những ǵ duyên hợp đều đi đến tan ră (Thành, Trụ,
Hoại, Diệt) ? Đó là tính chất của duyên hợp. Khi duyên hợp xuất hiện
rồi lại mất đi - có thành th́ phải có hoại - Và khi những duyên hợp
đó hết, Tịch Tịnh hiện tiền".
Những lời dạy trên đây mô tả nền móng cấu trúc của Triết Lư
Phật Giáo.
NGUYÊN NHÂN CỦA
KHỔ ĐAU
Nguyên nhân của các buồn phiền và khổ đau là do Luyến Ái dưới
mọi dạng thức. Nếu chúng ta muốn tránh khổ đau, chúng ta phải bỏ
luyến ái - không phải chỉ luyến ái người mà luyến ái của cải nữa. Đó
là sự thực căn bản, là bài học mà cái chết dạy ta. Luyến ái cung cấp
cho chúng ta nhiều thứ để thỏa măn cảm xúc của chúng ta, và dẫn ta
vào con đường trần tục. Nhưng cuối cùng luyến ái trở thành nguyên
nhân của đau khổ. Nếu không học điều này, cái chết có thể tấn công
và khủng bố chúng ta. Sự kiện này đă được Đức Phật soi sáng rơ ràng.
Ngài dạy: "Cái chết sẽ mang con người đi khỏi dù người đó cố bám lấy
con cái và của cải, giống như một trận lụt lớn cuốn sạch cả ngôi
làng đang ngủ".
Lời
dạy này ngụ ư là nếu ngôi làng đó tỉnh thức và cảnh giác th́ có thể
tránh khỏi sự tàn phá của lũ lụt.
AI CŨNG PHẢI
CHẾT
Chúng ta hăy nghiên cứu Đức Phật giải quyết vấn đề cho hai
người, v́ luyến ái mà cái chết làm cho đau khổ. Một người là Bà
Kisagatomi. Đứa con trai duy nhất của bà ta bị rắn cắn chết. Bà ta
bồng đứa con trai chết đến cầu cứu Đức Phật. Đức Phật bảo Bà hăy đem
đến cho Đức Phật một vài hạt giống cải (mù tạc) của một gia đ́nh
không có ai chết, Đức Phật sẽ chữa cho. Nhưng Bà ta không thể t́m
thấy một gia đ́nh nào mà không có người chết. Tất cả các gia đ́nh mà
Bà đă đến th́ không nhà nào là không khóc than hay đă khóc than về
cái chết của người thân vào một lúc nào đó. Bà đă hiểu sự thực đắng
cay: cái chết rất phổ biến. Cái chết giáng xuống tất cả mọi người và
không chừa ai cả. Buồn đau là di sản đối với mọi người.
Một
người khác được Đức Phật dạy là Patacara. Trường hợp của Bà này buồn
thảm hơn. Chỉ trong một thời gian ngắn, Bà mất hai đứa con, chồng,
anh em, cha mẹ và tất cả của cải. Buồn đau đến mất trí, Bà đă lơa lồ
chạy như điên như dại trên đường phố cho đến khi gặp Đức Phật. Đức
Phật đă giúp Bà trở lại b́nh thường bằng cách giảng giải cho Bà nghe
là cái chết là một hiện tượng tự nhiên của tất cả mọi
người.
"Con
đă đau khổ nhiều lần như thế này , chứ không phải lần này thôi ,
Patacara ; con đă đau khổ nhiều lần trong những tiền kiếp của con.
Đă lâu, con đau khổ v́ cái chết của cha, mẹ, con cái và những người
thân của con. Khi con đau khổ như vậy, nước mắt của con thật nhiều
hơn nước ở biển cả".
Cuối
cùng, Patacara nhận thức được cái vô thường của cuộc đời. Patacara
và Kisagotami hiểu rơ cái khổ và cả hai đều cảm nhận được sự đau khổ
của cái chết . Bằng cách hiểu sâu xa Đế Thứ Nhất của Tứ Diệu Đế về
"khổ" th́ ba Đế c̣n lại cũng hiểu được. Ngài nói: "Này các tỳ kheo,
đây là khổ, nguyên nhân của khổ, đây là diệt khổ, và con đường dẫn
đến chấm dứt khổ !"...
NĂM
UẨN
Chết
là sự tan ră của Uẩn. Những Uẩn này là thọ, tưởng, hành, thức, và
sắc hay vật chất. Bốn nhóm đầu thuộc về tinh thần hay nama, họp
thành đơn vị của thức. Nhóm thứ năm, rupa là vật chất hay vật lư
uẩn. Sự phối hợp của tâm vật lư đó theo quy ước được đặt cho một cá
nhân, một con người hay cái Tôi. Cho nên những cá thể hiện hữu như
thế không phải là những cá nhân nào mà là hai thành phần cấu tạo cơ
bản của tinh thần và vật chất, thành phần này là những hiện tượng
hiếm. Chúng ta không coi năm uẩn là những hiện tượng mà là một thực
thể v́ lẽ do cái tâm tự lừa dối của chúng ta, do ham muốn bẩm sinh
của chúng ta cho những thứ nói trên là của ta để thoả măn cái Ngă
quan trọng của chúng ta.
Chúng ta sẽ thấy được bộ mặt thật của sự vật nếu chúng ta
chịu nhẫn nại và có ư chí . Nếu chúng ta quay vào nội tâm và quán
chiếu bề sâu của tâm khảm, chú tâm và nhận xét một cách khách quan,
không hề liên tưởng đến bản ngă trong một thời gian như Đức Phật dạy
trong kinh Sati Patthana, chúng ta sẽ thấy năm uẩn, không phải là
một thực thể mà mà một loạt các tiến tŕnh vật chất và tinh thần.
Rồi chúng ta không c̣n lầm lẫn cho cái bề ngoài là thật. Chúng ta sẽ
nh́n thấy năm uẩn này phát sanh và biến đi liên tục nhanh chóng.
Chúng luôn luôn biến đổi từng phút từng giây, không bao giờ Tĩnh mà
Động, không bao giờ là Thực Thể mà luôn luôn Biến
Hiện.
TÁI
SANH
Bốn
uẩn hay thức và ba nhóm của yếu tố tinh thần (Thọ, Tưởng, và Hành),
tạo thành Nama hay đơn vị của thức, biến chuyển không ngừng, nổi lên
rồi biến đi không cùng một khuôn mẫu v́ những khuôn mẫu đó cũng biến
hóa luôn. Chúng phải lập lại ngay một nền tảng tự nhiên mới (Sắc) -
một lớp vật chất tươi tốt như trước - để hoạt động điều ḥa. Nghiệp
quả hành động như một định luật, và định luật này điều khiển việc
sắp xếp năm uẩn sau khi chết. Kết quả là "tái sanh"
.
YẾU TỐ VÀ
N ĂNG
LƯỢNG
Tóm
lại, sự phối hợp của năm uẩn gọi là sanh và sự hiện hữu của những
uẩn đó được gọi là đời sống. Sự tan ră của chúng gọi là chết (tử),
và sự tái phối hợp của những uẩn ấy gọi là tái sanh. Tuy nhiên, một
người b́nh thường không dễ dàng ǵ hiểu được tại sao những cái gọi
là uẩn đó lại có thể tái phối hợp. Chúng ta cần hiểu rơ bản chất của
các yếu tố (năm uẩn), năng lượng tinh thần (hay sức mạnh tinh thần),
định luật về nghiệp quả, và sự song hành của năng lượng vũ trụ (Khí)
rất quan trọng. Một số người cho rằng cái chết là sự tan ră của năm
uẩn và sau đó, chẳng c̣n ǵ tồn tại nữa. Có người lại cho rằng chết
có nghĩa là sự chuyển tiếp linh hồn từ một thân xác này đến một thân
xác khác; và với một số người khác nữa, chết là sự ḱm giữ vĩnh viễn
một linh hồn chờ đợi ngày Xét Xử.. Tuy nhiên với người Phật tử, chết
chẳng là ǵ cả mà chỉ là tạm chấm dứt một hiện tượng tạm thời. Chết
chưa phải là một sự hủy diệt hoàn toàn của cái được gọi là chúng
sanh .
NGUYÊN NHÂN CÁI
CHẾT
Theo
Đạo Phật, Chết xẩy ra do một trong bốn nguyên nhân sau
đây:
I.
Mạng căn (hay thọ mạng) của chúng sanh mỗi loài đă hết. Cái chết
này là mạng triệt (Ayukkhaya)
II. Sức hành của Nghiệp tạo nên đời sống đă kiệt. Cái chết
này gọi là Khamma-kkhaya (Nghiệp dĩ)
III. Sự chấm dứt cùng một lúc của hai nguyên nhân trên -
Ubbayakkhaya .
IV. Cuối cùng có thể do những hoàn cảnh bên ngoài như tai
nạn, biến cố bất ngờ, hiện tượng thiên nhiên, hay Nghiệp quả từ
kiếp trước không đề cập tại điều II. Cái chết này gọi là
Upacchedake.
Có
một sự tương đồng rất đúng để giải nghĩa bốn trường hợp chết trên
đây: Một ngọn đèn dầu có thể tắt do một trong bốn nguyên
nhân:
I.
Bấc trong ngọn đèn đă cháy hết. Điều này giống như cái chết v́
thời gian cho một kiếp đă hết.
II. Dầu đă cạn giống như Nghiệp lực đă hết.
III. Dầu và bấc đă cháy hết cùng một lúc giống như cái chết
do cả hai nguyên nhân phối hợp đề cập tại I và II.
IV. Hiệu quả của các yếu tố bên ngoài như gió thổi làm đèn
tắt - giống như chết do các nguyên nhân ngoại
cảnh.
Cho
nên, Nghiệp quả không phải là nguyên nhân duy nhất của cái chết. Có
những nguyên nhân bên ngoài gây ra cái chết. Giáo lư của Đức Phật
minh định rơ ràng Nghiệp quả không thể giải thích tất cả những việc
xẩy ra trong đời sống của chúng ta.
ĐƯƠNG ĐẦU VỚI BIẾN CỐ
Làm
sao chúng ta có thể đương đầu với các điều không tránh được này một
cách tốt nhất ? Nên tiên liệu và suy nghĩ là cái chết trước sau cũng
phải đến.. Điều này không có nghĩa là người Phật tử quan niệm cuộc
đời là ảm đạm. Chết là một sự thực, và ta phải đương đầu - và Phật
Giáo là tôn giáo của lư trí huấn luyện các đệ tử trực diện với các
sự kiện, dù các sự kiện này làm ta không hài ḷng. Trưởng Giáo
Nanak, vị khai sáng ra Đạo Sikh nói: "Thế gian sợ chết, với tôi,
chết đem niềm vui". Thật rơ ràng những vĩ nhân và những người cao
thượng không sợ chết và sæn sàng chấp nhận nó. Nhiều vĩ nhân đă hy
sinh mạng sống của ḿnh để người khác được hạnh phúc. Tên tuổi của
các vị này đă được lưu truyền trên bảng vàng lịch sử thế giới cho
hậu thế.
CÁI
CHẾT KHÔNG TRÁNH ĐƯỢC
Thật
là một nghịch lư khi chúng ta thấy cái chết đă cướp đi biết bao sinh
mạng của nhân loại nhưng chúng ta ít khi nghĩ đến cái ư tưởng đó là
chúng ta cũng thế, trước sau cũng trở thành nạn nhân của tử thần. V́
quá lưu luyến với cuộc đời, chúng ta không muốn mang trong ḷng tư
tưởng yếu đuối, nhưng thực tế cái chết là một sự thật hiển nhiên.
Chúng ta muốn chấm dứt ư nghĩ ghê gớm đó và tự lừa dối ḿnh rằng
chết là một điều xa vời, một điều không cần phải lo lắng. Chúng ta
phải có đủ can đảm để đương đầu với biến cố ấy. Chúng ta phải sæn
sàng trực diện với sự thực trần trụi này. Chết là điều có thật. Nếu
chúng ta nhận thức được như vậy, và biết rằng cái chết không tránh
khỏi ; chúng ta hăy coi nó như một sự b́nh thuờng chứ không phải là
một biến cố đáng sợ để khi nó đến, chúng ta sẽ đương đầu với nó một
cách b́nh tĩnh, can đảm và tự tin .
BỔN PHẬN VÀ TRÁCH
NHIỆM
Biết
rằng một ngày nào đó, cái chết sẽ cướp mạng sống của ta, chúng ta
phải b́nh tĩnh, can đảm và tự tin để làm tṛn bổn phận và trách
nhiệm với gia đ́nh. Chúng ta không nên chần chừ chu toàn trách nhiệm
và bổn phận của chúng ta. Những việc ǵ có thể làm được hôm nay,
đừng để đến ngày mai. Chúng ta không nên phí phạm th́ giờ và sống
một cách hữu ích . Những bổn phận đối với vợ, chồng và con cái đứng
hàng ưu tiên phải được thi hành đúng lúc. Để tránh gây căng thẳng và
khó khăn cho gia đ́nh, chúng ta đừng chờ đợi đến phút cuối cùng mới
viết di chúc. Cái chết có thể đến với chúng ta bất cứ lúc nào - nó
không chừa ai cả và không chờ đợi. Chúng ta nên can đảm trực diện
với biến cố tối hậu này với hy vọng và tin tưởng rằng chúng ta đang
chuẩn bị cho đời sống kế tiếp ...
ÁI DỤC VÀ VÔ
MINH
Có
thể chế ngự được cái chết không ? Câu trả lời là Có ! Có chết v́ có
sanh. Sự tiếp diễn không ngừng của cái sanh được gọi là luân hồi .
Nếu chu tŕnh của sự sống ngưng lại, cái chết có thể chấm dứt ngay
tại giai đoạn Vô Minh (Avijja) và Ái Dục (Tanha ) - Đó là gốc rễ của
cái ṿng sanh tử cần phải tiêu diệt. Cho nên, nếu cắt được Ái Dục và
Vô Minh, sanh đuợc chế ngự, chết bị chinh phục, luân hồi siêu thoát,
và Niết Bàn hiện tiền ! ...
Chúng ta phải hiểu là mọi vật trong vũ trụ này đều không có
thật, và cuộc sống chỉ là ảo mộng. Nếu chúng ta dùng khoa học hay
triết lư để phân tách, cuối cùng chúng ta khám phá thấy không có ǵ
cả mà chỉ là hư không. Gandhi đă từng nói :
"Sợ
chết chẳng khác ǵ sợ bỏ một cái áo cũ đă rách". V́ luyến ái, chúng
ta rất đau khổ khi mất người ḿnh thương yêu. Việc này xẩy ra cho Bà
Visakha, một đệ tử hết ḷng trong thời Đức Phật. Khi đứa cháu gái
yêu dấu của Bà chết, Bà t́m đến Đức Phật để yêu cầu Đức Phật giải
cứu cho Bà khỏi phiền năo .
"Này
Visakha, ngươi có muốn có nhiều con nhiều cháu như số trẻ trong
thành phố này không? " Đức Phật hỏi Bà.
-"Thưa vâng, Bạch Đức Thế Tôn, dĩ nhiên là con
thích".
-"Này Visakha, nếu vậy, ngươi sẽ khóc khi chúng chết phải
không? Những ai có một trăm thứ yêu dấu, những người đó có một trăm
điều phiền năo. Kẻ không có thứ ǵ yêu dấu, kẻ đó không có phiền
năo. Người như vậy mới thoát khỏi phiền năo".
Khi
chúng ta mang ḷng luyến ái, chúng ta phải chuẩn bị chịu đựng phiền
năo trong lúc chia ly.
Tham
sống đôi khi làm cho người ta sợ chết. Chúng ta không dám chấp nhận
rủi ro thậm chí v́ một lư tưởng chính đáng. Chúng ta sợ hăi là bệnh
tật hay tai nạn sẽ chấm dứt cuộc đời h́nh như quư giá của chúng ta.
Biết rằng chết là điều tất nhiên, chúng ta hy vọng và cầu nguyện cho
linh hồn được lên Trời để xác thân chúng ta được yên ổn và ǵn giữ.
Tin tưởng như vậy bắt nguồn từ những tham vọng mănh liệt, muốn có
một đời sống trường cửu.
Mỗi
người, mỗi cá nhân phải biết rơ vai tṛ của cái chết nó định đoạt số
phận của ḿnh. Dù là hoàng tộc hay b́nh dân, giàu hay nghèo, mạnh
hay yếu, nơi an nghỉ cuối cùng của thân xác con người là ở trong
quan tài chôn sâu sáu tấc, hoặc trong b́nh đựng tro cốt, hoặc ở dưới
nước.
Tất
cả nhân loại phải đương đầu và chịu chung một số phận. V́ ngu si
không hiểu thực chất của đời sống, chúng ta thường rên rỉ khóc than.
Khi ta hiểu được thực chất của đời sống, chúng ta có thể nh́n thẳng
cái vô thường của tất cả mọi duyên hợp và t́m cách giải thoát. Nếu
chúng ta không thoát khỏi những trói buộc của cuộc đời, chúng ta sẽ
phải đối mặt với cái chết măi măi. Về phương diện này, vai tṛ của
cái chết thật rơ ràng. Nếu người ta không chịu nổi cái chết, th́ họ
phải hết sức cố gắng để vượt qua cái ṿng sanh tử, tử
sanh.
SUY GẪM VỀ CÁI
CHẾT
Tại
sao chúng ta phải nghĩ về cái chết ? Tại sao ta phải suy gẫm nó ?
Đức Phật không những chỉ khuyến khích chúng ta nói về cái chết, Ngài
cũng khuyên chúng ta suy gẫm nó và nghĩ đến nó thường xuyên. Đó là
có sanh th́ có chết. Tinh thần và thể xác được tạo nên trong lúc
thai nghén, phát triển, lớn lên và trưởng thành. Nói một cách khác
chúng theo tiến tŕnh già nua. Đầu tiên, chúng ta gọi tiến tŕnh đó
là lớn lên, rồi già đi. Thật ra đó chỉ là một tiến tŕnh của sự lớn
lên, phát triển, trưởng thành và cuối cùng là cái chết không sao
tránh được.
Ngày
nay, theo thống kê trên thế giới, mỗi ngày có hai trăm ngàn
(200.000) người chết hay độ 70 triệu mỗi năm.
Chúng ta không quen suy gẫm về cái chết hoặc đả động đến nó.
Điều chúng ta thường làm là tránh nghĩ về cái chết và sống như thể
chẳng bao giờ phải chết cả. Chừng nào mà chúng ta c̣n sợ chết, chúng
ta không bao giờ sống một cuộc đời đầy đủ và tốt đẹp nhất. Cho nên
một trong những lư do chính yếu để suy gẫm cái chết là để chúng ta
hoàn toàn tỉnh thức để khỏi sợ hăi. Suy gẫm về cái chết không làm
cho chúng ta chán nản hay không lành mạnh, mà chỉ có mục đích giúp
cho chúng ta thoát khỏi sợ hăi.
Lư
do thứ hai suy gẫm về cái chết sẽ thay đổi lối sống và thái độ của
chúng ta với cuộc đời. Giá trị trong cuộc sống hoàn toàn thay đổi
một khi chúng ta không nghĩ rằng chúng ta sống măi ở đời, chúng ta
sẽ bắt đầu một lối sống khác hẳn.
Lư
do thứ ba là để có khả năng làm quen đương đầu với cái chết một cách
xác đáng và yên lành.
Suy gẫm về cái chết có ba
điều lợi ích:
-
Bớt sợ hăi .
-
Đem lại phẩm chất mới cho đời sống để chúng ta sống cuộc đời có
giá trị thích đáng .
-
Giúp chúng ta chết trong vinh dự .
Những lợi ích trên giúp chúng ta sống lương thiện và chết có
phẩm giá.
Suy
gẫm về cái chết chúng ta c̣n cần ǵ nữa?
Đạo Phật khuyến khích suy
gẫm về những nhân tố sau đây:
-
Tôi sống với tuổi của tôi, tôi không lo già .
-
Bệnh tật là lẽ thường, tôi không quá nghĩ về nó .
-
Tôi gánh chịu Nghiệp quả của tôi và tôi không thoát khỏi Nghiệp
lực .
-
Chết là lẽ thường tôi không quá lo nghĩ về cái chết .
-
Tất cả những ǵ dễ thương và thích thú của tôi sẽ thay đổi và bỏ
tôi ...
Khi
chúng ta b́nh tâm suy gẫm về những thực trạng ấy, và giữ trong tiềm
thức, nó sẽ có tác dụng mạnh mẽ để khuất phục sợ hăi, tuổi già, bệnh
tật, cái chết, và chia ly. Điều này không phải là làm chúng ta kém
lành mạnh mà chính là giúp chúng ta thoát khỏi sợ hăi. Cho nên tại
sao chúng ta suy gẫm về cái chết? Không phải là chúng ta mong mỏi
cái chết đến mà chúng ta không muốn sống hay chết trong sự sợ hăi
...
CHẾT LÀ MỘT PHẦN
CỦA ĐỜI SỐNG
Chết
đến với tất cả mọi người và là một phần của cái ṿng sanh tử. Người
chết trẻ, kẻ chết già, chẳng ai không chết. Chẳng ai mời chúng ta
đến thế giới này, và cũng chẳng ai bảo chúng ta từ giă. Tôi không
tránh được cái chết, và mọi người, mọi cỏ cây, mọi h́nh thức, mọi
chúng sanh đều theo con đường đó. Thu về, lá rụng ... Chúng ta không
khóc v́ cuối mùa lá rụng là điều tất nhiên. Cái chết của loài người
cũng thế ...
Những người có đạo hạnh, ít sợ chết hơn những người thế tục
v́ lẽ họ chỉ muốn sống để thoả măn năm giác quan của họ.
Theo
quan niệm của nhà Phật, chết chưa phải là chấm dứt, và sanh cũng
không phải là bắt đầu. Thực ra, chết chính là sự bắt đầu (một kiếp
sống mới), và sanh là sự chấm dứt (kiếp sống cũ). Cái chết chỉ là
một phần trong tiến tŕnh sanh tử, tử sanh. Nếu chúng ta hiểu được
tiến tŕnh đó, cái chết không làm ta khiếp sợ bởi v́ chết chưa phải
là hết. Nó chỉ là đoạn cuối của cái ṿng sanh tử, đi hết ṿng này
lại đến ṿng khác, và tiếp diễn không ngừng tỉ như lá ĺa cành chưa
phải là hết. Chúng vào ḷng đất và nuôi rể cây, sang năm cây lại có
lá mới. Đời sống của con người cũng như vậy. Cái chết làm nhân duyên
cho sự tái sanh. Hiểu biết được nguyên tắc căn bản đó, chúng ta sẽ
nhẹ bớt sợ hăi ...
SỐNG CÓ Ư
THỨC
Chúng ta sống một cách điên rồ, không nghĩ rằng ḿnh đă tốn
biết bao nhiêu th́ giờ cho những việc vô bổ. Hôm nay, chúng ta phí
th́ giờ lo cho những chuyện năm tới, cho 20 năm tới, và lo lắng cho
tương lai đến độ chúng ta chẳng sống trọn vẹn mỗi ngày?
Và
giá trị trong đời sống của chúng ta sẽ thay đổi. Đời sống có ǵ quan
trọng? Những ǵ thúc đẩy chúng ta? Những ǵ lôi cuốn chúng ta? Nếu
chúng ta thực sự suy gẫm cái chết, chúng ta sẽ xét lại giá trị của
chúng ta. Có nhiều tiền, chúng ta không thể đem theo được. Thân xác
chúng ta phải bỏ lại để mai táng bằng cách này hay cách khác. Chỉ
c̣n lại nắm xương tàn vô giá trị. Chúng ta không thể mang theo ngay
cả cái xác thân quư giá với chúng ta khi chúng ta ĺa bỏ cơi đời
này.
Phẩm
chất của của cuộc đời quan trọng hơn sự thủ đắc vật chất. Phẩm chất
của cuộc đời trước tiên là phẩm chất của tâm trí chúng ta. Chúng ta
sống thế nào ngày hôm nay quan trọng hơn nhiều ngoại vật khác. Chết
là điều kiện để tái sanh. Điều kiện cho sự tái sanh là cái chết và
phẩm chất tâm trí, cái độc nhất mà chúng ta mang theo. Đó là cái gia
tài để chúng ta thừa hưởng mà không để lại cho người
khác:
-
Tôi tạo Nghiệp, tôi phải thọ Nghiệp.
-
Nghiệp sanh ra tôi, tôi phải tôn trọng và gánh chịu.
-
Nghiệp lành hay Nghiệp dữ tôi tạo ra, tôi đều phải gánh chịu hết,
do đó tôi là người thừa kế .
Những ǵ theo ta là những phẩm hạnh có ở trong ta: phẩm hạnh
của tâm trí, của tinh thần, cùng những phẩm hạnh tốt hay xấu. Đó là
tất cả những thứ chúng ta được thừa hưởng. Đó là điều kiện quyết
định việc tái sanh và tương lai của chúng ta. Đến lượt những phẩm
hạnh đó đem lại một giá trị cho đời sống của chúng ta. Chúng ta có
thể vui về bạc triệu mà chúng ta đă kiếm được nhưng điều quan trọng
hơn là chúng ta cần sống yên ổn và trau dồi đạo đức. Điều này có tác
dụng tốt vào lối sống của chúng ta, và vào những giá trị mà chúng ta
phát triển. Không phải là vấn đề thành công, mà là vấn đề làm sao để
thành công.
CHẾT
XỨNG ĐÁNG
Sau
khi đă suy xét các điều trên, nếu chết không c̣n là một sự đe dọa mà
là một kinh nghiệm thực tế, chúng ta có thể trực diện nó với ḷng
tin tưởng. Chúng ta không chỉ theo những điều nói trên mà c̣n cần có
nhiều hành động khác để chết một cách xứng đáng. Nếu chúng ta sống
lương thiện, chúng ta chết dễ dàng hơn. Dù đă sống sung sướng hay
đau khổ, chúng ta phải cố gắng chết một cách xứng đáng. Để đương đầu
với cái chết phải đến, chúng ta hăy nỗ lực trong việc phát triển
phẩm hạnh không sợ hăi.
Có
một số người sợ chết hơn sợ đau đớn và sợ chia ĺa người thân hơn là
những thứ đáng sợ khác. Khi một người sắp chết, nên gợi ḷng can đảm
và trấn an họ. Nhưng trước tiên, ḿnh phải trấn an ḿnh đă. Dĩ
nhiên, đau đớn sẽ hành hạ và không thể chịu đựng nổi. Nhưng ngày
nay, nhờ những tiến bộ y khoa, những đau đớn của chúng ta được giảm
thiểu trước khi chết. Đau đớn không c̣n là một điều sợ hăi không
tránh được nữa.
Tôi
thường trấn an người sắp chết, như trường hợp một người không c̣n
sống nổi v́ ung thư: người ta không để bạn phải đau đớn v́ việc điều
trị nhanh chóng sẽ giảm bớt đau đớn. Kết quả quan trọng là người
bệnh được thoải mái và chết nhẹ nhàng.
Một
số người khác lo âu v́ sợ mất của cải. Nhưng nếu họ biết suy gẫm về
cái chết th́ không có ǵ phải lo. Chúng ta hiểu có hợp th́ có tan.
Nếu một người sắp từ trần không suy gẫm được điều này, chúng ta cần
ân cần khuyến khích và trấn an họ là con cái và những người thân
quyến c̣n lại sẽ được chăm sóc. Cần giúp họ an ḷng là mọi việc sẽ
đều tốt đẹp, có bạn hữu lo lắng cho họ, họ cần có sự động viên can
đảm để được thoải mái, an tâm, và tất cả mọi việc sẽ được lo lắng
chu đáo .
Trọng tâm của việc này là gợi ḷng can đảm của người sắp chết
để họ được an ḷng. Làm thế nào để chết xứng đáng? Theo Phật Giáo là
tạo một bầu không khí b́nh an trong pḥng người sắp ra đi. Không ích
lợi ǵ nếu có người gào thét, kêu la và khóc lóc. Có ǵ quan trọng
hơn đối với một người sắp chết là việc phải chết ? Làm như vậy,
người sắp chết không an tâm ra đi ... Điều tốt hơn là bạn bè và thân
quyến có mặt cần chứng tỏ bằng sự hiện diện của họ rằng họ quan tâm,
yêu mến, và sæn sàng giúp đỡ người sắp ra đi.
"Biểu tượng tôn giáo rất hữu ích và tiện dụng trong lúc này.
Nếu người sắp chết là một Phật tử, một tượng Phật nhỏ cùng sự có mặt
của các nhà Sư với những lời cầu nguyện êm dịu sẽ rất ích lợi và
giúp người chết có niềm an lạc và phẩm hạnh cao quí nhất. Đó là điều
tuyệt diệu giúp người ra đi, đi t́m cuộc sống mới trong đường lối
tốt đẹp nhất" -- (Đại đức Ajahn Jagaro)
CHẾT NHẸ
NHÀNG
Mọi
người đều mong muốn chết êm ả sau khi đă làm tṛn nhiệm vụ và bổn
phận trong lúc sanh thời. Sự thật ra có bao nhiêu người đă sửa soạn
cho cái chết này? Chẳng hạn, có bao nhiêu người đă chịu khó nhọc chu
toàn nhiệm vụ với gia đ́nh, thân nhân, bạn bè, xứ sở, đạo giáo và
thân phận của chính ḿnh ? Họ sẽ không yên tâm ra đi khi họ không
chu toàn được một trong những nhiệm vụ đó ...
Chúng ta phải học cách vượt qua nỗi sợ chết, hiểu rằng các
thần linh cũng phải chịu số phận như vậy. Những ai phung phí thời
giờ vô ích, sẽ than van khi ḿnh đến ngày tận số ...
Khi
con người nh́n thấy đời sống của ḿnh chỉ là một một giọt nước trong
con sông dài, họ sẽ cố gắng để góp sức, dù là ít ỏi vào ḍng đời vĩ
đại đó. Người khôn ngoan đều hiểu rằng, muốn sống phải t́m cách giải
thoát bằng cách tránh tội lỗi, làm điều thiện, và thanh tịnh tâm
trí. Người hiểu đời sống theo Giáo Lư của Đức Phật không bao giờ lo
lắng về cái chết. Cái chết không gây ra phiền năo, nhưng thật sẽ
đáng buồn nếu ta chết mà chưa kịp làm ǵ cho chính ḿnh và cho người
khác ! ...
NGÀY HÔM NAY TÔI
CHẾT
David Morris là một học giả Phật Giáo Tây Phương chết lúc 85
tuổi. Ít lâu sau khi ông chết, kẻ viết tập sách nhỏ này nhận được lá
thư của ông (hiển nhiên ông đă viết thư này trước đây và dặn thư này
gửi đi khi ông chết). Thư như sau: "Ông sẽ vui khi biết tôi chết
ngày hôm nay. Có hai lư do : Điều thứ nhất, ông sẽ yên ḷng khi biết
được sự đau đớn của tôi do bệnh tật cuối cùng đă hết. Điều thứ hai,
từ khi tôi trở thành Phật tử, tôi đă giữ năm giới một cách trung
thực. Kết quả, ông biết kiếp tới của tôi sẽ không đau khổ." Đời sống
như một giấc mộng. Cái chết là một điều xẩy ra thực tế và tái sanh
là điều xuất hiện tự nhiên. Để trực diện với biến cố này, ta phải
tiếp tục hay chấm dứt cái ṿng sanh tử luân hồi để thoát khỏi khổ
đau , đó mới chính là con người tri thức cần quan tâm !
...
Vào Đây
=>
Xem Tiếp Phần
II |